Nadmiar kortyzolu – objawy:

Zaburzenia gospodarki węglowodanowej

Wysoki kortyzol, poprzez wpływ na pobudzenie glukoneogenezy, nasilenie syntezy glikogenu w wątrobie oraz zmniejszenie zużycia glukozy w tkankach, powodując:

• częstsze epizody hiperglikemii;
• większą podatność organizmu na cukrzycę typu II;

Zaburzenia gospodarki białkowej

Podwyższony poziom kortyzolu, wpływając na pobudzenie rozpadu białek tkanki mięśniowej (powstałe aminokwasy służą jako substrat w glukoneogenezie), powoduje:

• zanik mięśni, głównie w obręczy barkowej i biodrowej; dodatkowo predysponuje do rozstępów na skórze;

Zaburzenia gospodarki tłuszczowej

W wyniku stymulacji rozpadu tłuszczu oraz nasilenia lipogenezy wewnątrzotrzewnowej tkanki tłuszczowej kortyzol wpływa na:

• podwyższenie stężenia lipidów we krwi oraz przyczynia się do otyłości typu centralnego, tj. charakterystycznego rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w okolicy tułowia, karku oraz twarzy;

Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej

Podwyższony kortyzol, poprzez wpływ na zwiększenie zwrotnego wchłaniania jonów sodowych i wody w nerkach oraz nasilenie wydalania jonów potasowych, powoduje:

• niskie stężenie potasu we krwi (hipokaliemia) oraz wysokie stężenie sodu (hipernatremia);

Do objawów obniżonego kortyzolu możemy zaliczyć:

• wysokie stężenie potasu we krwi (hiperkaliemia) oraz niskie stężenie sodu (hiponatremia);

Zaburzenia układu immunologicznego

Podwyższony kortyzol nasila apoptozę (niszczenie) limfocytów T, hamuje proliferację (produkcję) limfocytów B i T, hamuje syntezę prostaglandyn (hormonów o działaniu prozapalnym) oraz zmniejsza wytwarzanie cytokin prozapalnych, przyczyniając się do:

• osłabienia działania układu odpornościowego, co może wpływać na większą podatność na przeziębienia czy wydłużać regenerację po ciężkiej jednostce treningowej;

Zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej

Kortyzol hamuje wychwyt wapnia w nerkach oraz wchłanianie tego pierwiastka w układzie pokarmowym, a dodatkowo zmniejsza zwrotne wchłanianie fosforu w nerkach, dlatego jego podwyższone stężenie może przyczynić się do:

• mniejszego przyswajania wapnia wraz z dietą oraz większego wydalania wapnia i fosforu wraz z moczem, co w dłuższej perspektywie może prowadzić do niedoboru wapnia w organizmie i osteoporozy;

Jakie objawy powoduje zbyt mała ilość kortyzolu?

Obniżony poziom kortyzolu zazwyczaj spowodowany jest niedoczynnością kory nadnerczy. Kortyzol poniżej normy może dać takie objawy jak: problemy z hipoglikemią pomiędzy posiłkami, zwłaszcza jeśli przerwy między nimi są nieco dłuższe, dodatkowo częstym objawem jest hipoglikemia reaktywna, czyli następująca w niedługim czasie po posiłku, osłabienie, niskie ciśnienie tętnicze, czy zmniejszone stężenie sodu. W takiej sytuacji pierwszą formę terapii przede wszystkim pełni farmakoterapia i podawanie glikokortykosteroidów. 

Jak bada się poziom kortyzolu?

Ponieważ kortyzol charakteryzuje się dobowym cyklem produkcji, możemy wyróżnić poszczególne normy zależne od pory dnia:

• badanie o godz. 8.00: 5 – 25 ug/dl (0,14 – 0,96 umol/l lub 138 – 690 nmol/l);
• badanie o godz. 12.00: 4 – 20 ug/dl ( 0,11 – 0,54 umol/l lub 110 – 552 nmol/l);
• badanie o godz. 24.00: 0 – 5 ug/dl (0,0 – 0,14 umol/l lub 0,0 – 3,86 nmol/l).

Kortyzol jest hormonem oznaczanym w surowicy krwi i/lub dobowej zbiórce moczu. Kortyzol w surowicy ma duże wahania dobowe, jednorazowe pobranie krwi nie ma wielkiej wartości diagnostycznej, dlatego zaleca się badanie rytmu dobowego kortyzolu, tzn. krew pobiera się między godziną 6:00 a 10:00 oraz dwukrotnie między 18:00 a 22:00. Tak wykonane badanie poziomu kortyzolu może nam powiedzieć znacznie więcej – nie tylko o pojedynczym stężeniu kortyzolu, ale też o jego zmianach względem pory dnia. Wartości prawidłowe kortyzolu na ogół mieszczą się w przedziale od 5 do 25 µg/dl, przy czym stężenie wieczorne kortyzolu powinno stanowić co najwyżej 50% stężenia porannego. Należy jednak pamiętać, że dobowy rytm wydzielania kortyzolu może być zaburzony w przypadku osób, które prowadzą nocny tryb życia, pracują na nocne zmiany itp.

Oznaczanie kortyzolu w moczu jest rzadziej stosowane i ma dużo mniejszą wartość diagnostyczną w porównaniu do badań krwi. Samo oznaczenie polega na zbiórce dobowej moczu oraz całościowym oznaczeniu kortyzolu, którego ilość nie powinna przekraczać 120 mcg/24h oraz nie powinna być mniejsza niż 80mcg. Kortyzol usuwany przez nerki to tylko jego wolna forma, niezwiązana z białkiem. Dlatego musi dojść do znacznego podwyższenia kortyzolu w organizmie (hiperkortyzolemii), aby fakt tenwyszedł w badaniu moczu.

Jak obniżyć kortyzol?

Mimo że kortyzol jest nazywany hormonem stresu, a wszystko co ze stresem związane kojarzy nam się negatywnie, to sama rola kortyzolu w naszym organizmie nie jest do końca negatywna. Trzeba jednak przyznać, że podwyższony jego poziom może w istotny sposób utrudnić pracę nad sylwetką. A objawy podwyższonego kortyzolu są widoczne gołym okiem. Niestety stosunkowo często zdarza się, że poprzez nieodpowiedni tryb życia sami pobudzamy produkcję tego katabolicznego hormonu, utrudniając nie tylko rozwój tkanki mięśniowej czy indukując rozpad powstałych już włókien mięśniowych, ale też promując odkładanie tkanki tłuszczowej.

Jeśli chcielibyśmy wyróżnić czynniki mające wpływ na poziom kortyzolu, to obok stresu psychicznego powinniśmy wyróżnić również stres metaboliczny oraz fizyczny. Przykładem stresu psychicznego może być stres związany z pracą, deadline’ami czy atmosferą w domu rodzinnym. Stresem fizycznym określamy wszelkiego rodzaju zdarzenia mechanicznie oddziałujące na nasze ciało, np. upadki czy złamania, natomiast stres metaboliczny może wiązać się ze stosowaniem diety z deficytem energetycznym przez dłuższy okres czasu, zbyt dużą objętością treningową lub nawet zastosowaniem diety skrajnie limitującej jakikolwiek makroskładnik odżywczy, np. węglowodany czy tłuszcze.

Niewątpliwie czynnikiem mającym największy wpływ na poziom kortyzolu jest zdolność radzenia sobie ze stresem. Zmiana trybu życia pozwoli na eliminację lub ograniczenie nadmiernego stresu – to pierwszorzędny i niezbędny element walki z nadmiarem kortyzolu. Przykładowo, w przypadku gdy źródłem stresu są ciężkie, częste i długotrwałe treningi, to wskazaną metodą zaradczą jest zmniejszenie obciążeń treningowych przy jednoczesnym wsparciu procesów regeneracyjnych, polegającym na zwiększeniu czasu przeznaczonego na odpoczynek i sen oraz związanym z zapewnieniem odpowiedniej podaży wszystkich potrzebnych do regeneracji składników pokarmowych.