Jelitowy system nerwowy złożony jest z ogromnej liczby neuronów i komórek glejowych, które unerwiają cały przewód pokarmowy. Steruje on procesami trawienia, przyswajania substancji odżywczych, wydalania. Nerw błędny, wchodzący w skład osi jelitowo-mózgowej stanowi bezpośrednie połączenie jelit z ośrodkowym układem nerwowym. Dzięki temu połączeniu, jelitowy system nerwowy bierze udział w reakcjach na sytuacje stresowe, a także wysyła sygnały do ośrodkowego układu nerwowego, gdy dochodzi do uszkodzenia bariery jelitowej, w celu wywołania odpowiedniej reakcji ochronnej organizmu. Coraz więcej badań naukowych podkreśla, że zaburzenia mikroflory jelitowej i funkcjonowania przewodu pokarmowego mogą stanowić jedną z przyczyn rozwoju depresji i innych zaburzeń psychicznych.
Serotonina – sprzymierzeniec dobrego nastroju
Serotonina jest neuroprzekaźnikiem, który m.in. odpowiada za dobry nastrój. W ponad 90% produkowana jest przy udziale mikroflory jelitowej z tryptofanu, aminokwasu dostarczanego z pożywieniem. Poza wpływem na ośrodkowy układ nerwowy, jest kluczowa dla właściwej perystaltyki jelit. Dysbioza, czyli zaburzenie równowagi mikroflory jelitowej, może prowadzić do nieprawidłowej syntezy serotoniny i w konsekwencji obniżenia nastroju, jak również wystąpienia innych objawów psychicznych. Serotonina bierze również udział w regulowaniu wielu procesów, w tym snu, poziomu libido czy sygnalizacji bólu.
Stan zapalny a depresja – czy ma wpływ?
W jelitach dochodzi do kontaktu środowiska zewnętrznego (pożywienie) z wewnętrznym naszego organizmu. Swoistym filtrem, odpowiedzialnym za selektywne przepuszczanie składników ze światła jelita do układu krwionośnego jest bariera jelitowa. Hamuje ona elementy potencjalnie szkodliwe takie jak mikroorganizmy i substancje toksyczne, które są neutralizowane i usuwane z organizmu. Na skutek nieodpowiedniej diety, przebytych zakażeń bakteryjnych i wirusowych, chorób przewlekłych, nadużywania niektórych leków (antybiotyki, niesteroidowe leki przeciwzapalne), stresu, spożywania alkoholu, bariera jelitowa ulega uszkodzeniom, prowadząc do rozwoju nadmiernej przepuszczalności jelita (ang. leaky gut syndrome, gut intestinal permeability). Konsekwencją nieszczelności bariery jelitowej jest przedostawanie się przez nią antygenów bakteryjnych, toksyn, produktów przemiany materii, prowadząc do aktywacji układu immunologicznego i rozwoju reakcji zapalnej. Taki stan zapalny o niewielkim nasileniu, opisywany w literaturze naukowej jako low grade inflammation, jest często obserwowany u pacjentów z depresją i innymi zaburzeniami psychicznymi. Również choroby, które przebiegają z uszkodzeniem błony śluzowej jelit np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia, mogą zwiększyć przepuszczalność jelit. Poza wyeliminowaniem czynników przyczyniających się do nasilania nadmiernej przepuszczalności jelita, diagnostyką nietolerancji pokarmowych, istotne jest przywrócenie równowagi mikroflory jelitowej poprzez stosowanie probiotyków i prebiotyków.
Mikroflora jelitowa – wpływ na zdrowie
Mikroflora jelitowa pełni w organizmie wiele istotnych funkcji, do których możemy zaliczyć aktywację i regulację działania układu immunologicznego przewodu pokarmowego, wpływ na wytwarzanie związków o charakterze prozapalnym, udział w syntezie witaminy K i witamin z grupy B, hamowanie namnażania drobnoustrojów chorobotwórczych oraz wytwarzanie metabolitów sprzyjających uszczelnianiu bariery jelitowej. Wykazano, że obniżona ilość korzystnych bakterii jelitowych ze szczepów Bifidobacterium oraz Lactobacillus, a zwiększona ilość bakterii z rodzajów Streptococcaceae, Clostridiales, Eubacteriaceae, Ruminococcaceae są powiązane z wystąpieniem objawów depresji.
Dieta kluczem do sukcesu
Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju depresji i innych zaburzeń sfery psychicznej, które bezpośrednio są związane z układem pokarmowym zaliczamy nietolerancje pokarmowe, uszkodzenie bariery jelitowej i dysbiozę jelitową. Odpowiednia dieta powinna wykluczać produkty, które powodują nietolerancję, które można wykryć przy pomocy testu MRT (ang. Mediator Release Test). W diecie powinna znaleźć się żywność wspierająca rozwój prawidłowej mikroflory jelitowej np. fermentowane produkty mleczne i kiszonki, a także źródła błonnika pokarmowego – warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe. Według badań naukowych, u pacjentów z dysbiozą jelitową, korzystny wpływ na nastrój i pracę układu pokarmowego przyniosła suplementacja probiotykami zawierającymi między innymi szczepy Lactobacillus helveticus, Lactobacillus casei i Bifidobacterium longum. Niezmiernie ważnymi składnikami są również kwasy tłuszczowe omega-3 oraz witamina A, które mogą zapobiegać powstawaniu dysbiozy jelitowej indukowanej stresem. Źródłem kwasów omega-3 są przede wszystkim tłuste ryby morskie, siemię lniane, olej lniany, olej rzepakowy i oliwa z oliwek. Witamina A z kolei, jest zawarta w jajkach, produktach mlecznych, tłustych rybach, maśle, a jej prowitamina czyli β-karoten, w produktach roślinnych np. marchwi i papryce czerwonej. Jako, że serotonina, która odpowiada za dobry nastrój, jest produkowana z tryptofanu (aminokwas), zasadne wydaje się wzbogacić dietę o jego najbogatsze źródła – jajka, orzechy, produkty mleczne, ryby, chude mięsa, a także banany, wiśnie, awokado i rośliny strączkowe.
